رفع آلودگی محیط‌زیست از تقریباً دو دهه قبل با ورود بی‌رویه مواد پلاستیکی غیرقابل برگشت به طبیعت به حالت بغرنجی رسیده است. شاید کمتر محل و نقطه‌ای از شهرهای کشورمان را بتوان یافت که در آن یک ظرف پلاستیکی و یا یک کیسه پلاستیکی وجود نداشته باشد.
در جریان بازدید از دیوار مرزی در مرز ایران و پاکستان در میرجاوه، حتی روی بلندای دیوار مرزی‌مان و بر روی سیم‌خاردارها شاهد بازی هزاران قطعه پلاستیکی در باد بودم. ضایعات پلاستیکی که سالها باقی می‌مانند و نابود نمی‌شوند. حتی وقتی برای استراحت و تفریح به کوه و دشت هم می‌رویم منظره کیسه‌ها، ظروف و ضایعات پلاستیکی چشم‌انداز زیبایمان را مخدوش می‌کند. شیوع مصرف مواد یک‌بار مصرف پلاستیکی چنان گستردگی یافته که حتی برخی افراد ترجیح می‌دهند در خانه نیز از این ظروف استفاده کنند، در حالی که نمی‌دانند آیا این ظروف مانند سایر زباله‌های تولیدی قابل تجزیه و بازگشت به طبیعت است یا نه! عمده ضرر این مصرف‌گرایی بدون تدبیر، آسیب جدی به محیط‌زیست، منابع ملی و سلامت انسانی است.

دکتر امیررضا هاشمی که طراح تهیه ظروف یکبارمصرف گیاهی است و آن را به نام خود به ثبت رسانده است، در این‌باره می‌گوید: کشور ما در دنیا جزو پنج کشور اول در زمینه مصرف سرانه پلاستیک است، این در حالی است که برای تجزیه ظروف پلاستیکی 30 تا 50 سال زمان لازم است که این زمان آسیب جدی و فاجعه به محیط‌زیست وارد می‌کند. وی می‌افزاید: مزیت پلیمر گیاهی و تولید ظروف و کیسه یک‌بارمصرف از آن، قابلیت تجزیه شدن در مدت 6 تا 8 ماه را دارد که زیانی نیز متوجه طبیعت نمی‌کند. هاشمی مزیت اصلی استفاده از این مواد گیاهی را که از نشاسته، ذرت، موم عسل، روغن‌های گیاهی، فیبر و سلولز و افزودنی‌های طبیعی ساخته شده است حفظ سلامتی افراد و کاستن از آلودگی محیط‌زیست می‌داند. وی با بیان اینکه محدودیتی برای بسته‌بندی و استفاده از ظروف یک بار مصرف گیاهی از نظر خطرات بهداشتی وجود ندارد، خاطرنشان می‌کند: ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در تماس با مواد غذایی گرم، مواد شیمیایی از خود آزاد و وارد غذا می‌کنند و سبب بروز بسیاری از بیماری‌ها با علائمی از قبیل خستگی عضلانی، تحریک سیستم عصبی و… می‌شوند و در درازمدت می‌توانند سرطان‌زا باشند، به طوری که بیماریهایی مانند یرقان و سرطان ریه، کبد و پروستات در کسانی که استفاده مستمر از ظروف یکبارمصرف پلاستیکی داشته‌اند، مشاهده شده است.هاشمی جایگزینی ظروف گیاهی را عامل مؤثر برای کاهش این خطرات عنوان می‌کند و می‌افزاید: مواد تشکیل‌دهنده این ظروف طبیعی هستند و اثر شیمیایی ندارند.وی با اشاره به اینکه ظروف گیاهی تولید شده از استاندارد وزارت بهداشت برخوردار است، می‌گوید: براساس بخشنامه‌های وزارت بهداشت به تمامی سازمان‌ها درخصوص جایگزینی ظروف یکبارمصرف گیاهی با پلاستیکی توجه و تأکید شده است.
مخترع ظروف یک بار مصرف گیاهی اضافه می‌کند: این ظروف براساس استاندارد اروپایی فرموله شده و باید ظرف 6 ماه تا 90درصد آن از بین برود. وی با اشاره به اینکه سازمان محیط‌زیست در حمایت از ظروف یکبارمصرف گیاهی ماده واحده‌ای به هیأت دولت ارائه کرده است، می‌گوید: در این ماده واحده به جایگزین کردن استفاده از این ظروف به جای ظروف یک بار مصرف پلاستیکی در تمامی ادارات، حمایت وزارت صنایع از تولید این محصولات و سرمایه‌گذاری در این بخش، همکاری صدا و سیما در فرهنگ‌سازی برای استفاده از این ظروف با وزارت بهداشت تأکید شده است. هاشمی با اشاره به اینکه در حال حاضر 10 کارخانه در کشور در کار تولید ظروف یکبار مصرف گیاهی فعال هستند، می‌گوید: قیمت این ظروف تفاوتی با ظروف پلاستیکی ندارد و نکته مهم در این میان این است که ظروف پلاستیکی ممکن است از مواد کهنه تهیه شود و با قیمت بالا عرضه شود، اما درخصوص ظروف گیاهی این امر شدنی نیست.
وی در ادامه با اشاره به اینکه فرآیند تجزیه‌پذیری این ظروف گیاهی در دانشگاه شهید بهشتی با همکاری محیط‌زیست بررسی شده است، خاطرنشان می‌کند 4 عامل در این خصوص تأثیرگذار است؛ میکروارگانیسم خاک، تأثیرپذیری دمای خاک، رطوبت خاک و عمق دفن پسماند.هاشمی می‌افزاید: این عوامل در تشدید سرعت تجزیه شدن این ظروف بسیار تأثیرگذار است و حتی می‌تواند در بهترین شرایط زمان تجزیه را کوتاه‌تر نیز کند.
وی با اعلام اینکه پس از آمریکا، انگلیس و آلمان، ایران نیز از سال 84 جزو کشورهای تولیدکننده این ظروف گیاهی شده است، می‌گوید: تولید این ظروف در ژاپن نیز شروع شده است.
هاشمی درخصوص کاربردهای دیگر پلیمرهای گیاهی می‌گوید: این ظروف می‌توانند به صورت گلدان نشا و روکش نشاکاری و سبزی‌کاریها در تولید محصولات کشاورزی باغی و جنگلی استفاده شوند و هنگام کاشت نیز نیازی به خارج کردن نهال و نشاء از داخل گلدان نیست.
وی می‌افزاید: در صنایع پزشکی نیز از این پلیمرها می‌توان در ساخت ظروف یکبار مصرف پزشکی، روکش هوشمند داروها استفاده کرد.
ساخت اسباب‌بازیهایی از جنس گیاهی نیز می‌تواند خطر مواد شیمیایی را به خصوص برای کودکان کاهش دهد.مخترع ظروف یک بار مصرف گیاهی عرضه کیسه‌های دستی گیاهی در مراکز فروش را از دیگر اقدام‌ها برای همه‌گیری استفاده از این پلیمرهای گیاهی اعلام می‌کند و می‌افزاید: در تمامی مراکز عرضه و فروش می‌توان برای بسته‌بندی از این پلیمرهای گیاهی استفاده کرد.هاشمی در پایان اظهار امیدواری می‌کند که همزمان با سال 2015 که 70درصد از مواد گیاهی جایگزین مواد پلاستیکی در دنیا می‌شود، کشور ما نیز در ردیف اول استفاده‌کنندگان از این محصولات کم‌خطر باشد.

محیط زیست و ضرورت تغییر ظروف

گسترش آلودگی های زیست محیطی ناشی از استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستکی، جایگزینی ظروف یکبار مصرف گیاهی به جای آنها را ضروری ساخته است .ظروف یکبار مصرف گیاهی از مواد محصولاتی چون گندم، ذرت و سیب زمینی تولید می شود و هیچ ماده مضری ندارد.به گفته دکتر “امیدرضا هاشمی ” مدیر عامل شرکت تولید کننده ظروف یکبار مصرف گیاهی، : در سال گذشته میلادی یک هزار میلیارد کیسه پلاستیکی و ۱۲۰ میلیون تن ظروف پلاستیکی یکبار مصرف در جهان تولید شد که از کل آنها به ترتیب یک و ۳۵ درصد بازیافت شد. این در حالی است که پسمانده های این گونه ظروف ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می کشد تا جذب طبیعت شوند. در سال ۸۵،‌ ۵۷۰ هزار تن ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در صنایع مختلف ایران مورد مصرف قرار گرفته است. به همین دلیل کشورهای پیشرفته در دنیا به تدریج تولید و استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف پلاستیکی می کنند و در کشور ما نیز ضرورت های امروز و نیازهای فردا در زمینه حفظ محیط زیست و سلامتی مردم ایجاب می کند تا این جایگزینی انجام شود البته در این بین حمایت جدی دولت می تواند نقش اساسی داشته باشد. کم توجهی به این موضوع باعث دفع زباله های ظروف پلاستیکی و انباشت آنها در طبیعت و محیط زیست می شود به مرور منابع آبی و خاکی، دریاها، رودخانه ها و حیات جانداران و گیاهان را تهدید خواهد کرد(www.reporter.ir).

ثبت اختراع تکنولوژیکی در ایران

اگر چه انحصار تولید این ظروف و بسته بندی ها در اختیار کشورهای ایتالیا، آلمان ، انگلستان و آمریکا است،‌اما ایران نیز توانست این واحد را با استفاده از نشاسته ذرت خوراکی راه اندازی کرده و اختراع تکنولوژی آن را ثبت کند، ضمن اینکه از نظر ساخت تجهیزات، ‌تولید این تجهیزات نیز در کشور بومی شده است. در حال حاضر ۱۴ واحد تولید ظروف گیاهی در کشور در حال فعالیت هستند. در برخی کشورهای تولید کننده از جمله ایتالیا دولت با پرداخت یارانه هایی به تولید کنندگان ظروف بسته بندی گیاهی و دریافت مالیات از تولید کنندگان ظروف پلاستیکی از این صنایع حمایت می کنند البته در ایران نیز تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف پلاستیکی می توانند با تبدیل مواد اولیه و تغییر خط تولید به تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف گیاهی‌ بپیوندند. 90 درصد تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در کشور از دستگاههای ارزان قیمت و سنتی استفاده می کنند و در صورت حمایت ، آنان می توانند خط تولید خود را به ظروف یکبار مصرف گیاهی تغییر دهند.از آنجا که جایگزینی ظروف یکبار مصرف گیاهی مربوط به حفظ محیط زیست و سلامت شهروندان است و تمامی دولتها برای بازیافت پلاستیک، درمان بیماریها و تهیه دارو هزینه می کنند، بهتر است بخشی از تغییر خط تولید ظروف پلاستکی به گیاهی را دستگاههای دولتی متقبل شوند. وزارتخانه های محیط زیست و بهداشت کشورهای توسعه یافته از صنایع و خطوط تولید این ظروف به شدت حمایت می کنند.به گفته وی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز حمایت زیادی از این صنایع داشته و با صدور بخشنامه ای ، از سازمانها و دستگاههای کشور خواسته تا ظروف یکبار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف پلاستیکی کنند اما متاسفانه پیگیری این بخشنامه مناسب و کافی نبوده است. متولی اصلی این صنایع در کشور را میتوان سازمان حفاظت محیط زیست عنوان کرد اما متاسفانه این سازمان با توجه به وظایف و رسالت خود در این زمینه حمایتی از این صنایع نکرده است. حمایت شهرداری وشورای شهر نیز در این زمینه مناسب میباشد ‌شورای شهر تهران مهرماه سال ۸۷ طرحی تصویب کرد که بر اساس آن در فروشگاههای زنجیره ای ، مناطق شهرداری و سازمان میوه و تربار ظروف یکبار مصرف گیاهی جایگزین ظروف پلاستکی می شود. طی یکماه آینده تمامی فروشگاههای زنجیره ای در سطح تهران برای بسته بندی گوشت و مرغ از ظروف گیاهی استفاده خواهند کرد.کار بسته بندی و هماهنگی توزیع این ظروف در مرکز کارآفرینی بانوان انجام می شود. قیمت ظروف یکبار مصرف گیاهی با ظروف پلاستیکی نو را یکسان بوده اما متاسفانه قیمت ظروف پلاستیکی که از مواد ضایعاتی و آسیاب شده تولید می شوند بسیار پایین تر از ظروف گیاهی است و این موضوع موجب بروز مشکلاتی برای تولید کنندگان ظروف پلاستیکی نو نیز شده است (www.reporter.ir).

ظروف یکبار مصرف با منشاء شیمیایی

البته ما آمار دقیقی از میزان مصرف ظروف یک بار مصرف در ایران نداریم، اما به نظر نمی رسد که آمار تولید بالغ بر570 هزار تن ظرف یک بار مصرف پلاستیکی در سال 1385 در ایران غیرواقعی باشد چون تعداد زیاد کارخانه های تولید کننده این ظروف، حجم تولیدشان و ظرفیت پتروشیمی کشور همه و همه می توانند مؤید این آمار باشند. بیشترین حجم یک بار مصرف های ما را ظروف پلی استایرنی تشکیل می دهند،این ظروف در سه نوع:

1- شفاف شکننده،

2- نرم

3- نیمه شفاف و همچنین فومی عرضه می شوند

ظروف یک بار مصرف “پلی استایرنی” که به طور عمده در بازار ایران وجود دارد از مونومر “استایرن” که ترکیبی آروماتیک است تشکیل شده است و در مواجهه با دمای بالاتر از 65 درجه این مونومر آزاد می شود که تأثیرات سرطان زا دارد. علاوه بر آن برخی از مواد دیگر ظروف یک بار مصرف مانند منیزیم نیز میتواند براثر حرارت غذا، آزاد شود که این ماده نیز سرطان زا است.

در ساخت این ظروف یک بار مصرف، به منظور جلوگیری از شکنندگی ، از مواد پلاستیکی لایزر استفاده میشود. بنابراین اگر درون این ظروف آب جوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود، این مواد حل شده، وارد بدن میشوند و به دلیل داشتن ترکیبات خاص، منجر به بروز سرطان های مختلف می شوند. البته کارشناسان اذعان میکنند که این خاصیت به خصوص در مورد ظروف یک بار مصرف شفاف که درصد بالاتری از مواد سرطا نزا را دارا هستند و در جامعه کاربرد بیشتری هم دارند، بسیار حائز اهمیت است از این رو وزارت بهداشت نگهداری، حمل و بسته بندی غذا با دمای بالاتر از 65 درجه را در ظروف پلاستیکی پلی استایرنی ممنوع اعلام کرده است.

از آنجایی که چربی، فرآیند آزاد شدن این مونومر سمی را تسریع می کند، بسته بندی مواد غذایی چرب نیز در اینگونه ظروف ممنوع است. این اظهارات در حالی است که به نظر می رسد ایران جزو معدود کشورهای جهان است که استفاده بیش از حد از ظروف یک بار مصرف پلاستیکی پلی استایرنی در آن رواج دارد. اگر این فرآیند تولید، اصولی و مطابق استانداردهای لازم صورت گرفته باشد، مشکلی برای سلامت افراد به وجود نمی آورد. برای همین در استفاده از پلاستیک ها به عنوان ظروف غذا باید بسیار محتاط بود و در ضمن به هر نوع پلاستیکی نباید مجوز بسته بندی مواد غذایی داده شود علاوه این که تولید این ظروف در کشور استاندارد نیست و هیچ نظارتی روی تولید آن ها نمی شود، مواد افزودنی موجود در آن ها هم به هیچ وجه کنترل نمی شود و متخصصان شیمی به هیچ عنوان روی تولید این ظروف نظارت ندارند.

اما نکته مهم دیگر در استفاده از ظروف یک بار مصرف به نوع رنگی این ظروف مربوط می شود که استفاده از آنها احتیاط بیشتری را می طلبد، چرا که اصولاً جنس یک بار مصر فها به گونه ای است که توانایی نگهداری رنگ را ندارند و هنگام تماس با چای یا غذای داغ رنگ حل میشود و یک لایه از آن همراه غذا یا چای میل میشود در عین حال علاوه بر انواع پلاستیک هایی که به عنوان ظروف یک بار مصرف در سرو چای یا غذا مورد استفاده قرار می گیرند، دسته ای دیگر از این مواد به عنوان ظروف آشپزخانه، ظروف نگهداری غذا در یخچال، ظروف بسته بندی مواد غذایی به خصوص لبنیات مانند ماست و پنیر و همچنین بطری های آب معدنی استفاده می شوند که استفاده از این ظروف نیز مستلزم رعایت نکات ایمنی خاصی است .مایعات اسیدی که در داخل این ظروف پلاستیکی نگهداری می شوند، نیز عامل ایجاد سرطان های مختلف به دلیل حل شدن پلیمرهای آروماتیک می باشند .

اما با وجود این که به عقید ه عده ای از متخصصان، استفاده از ظروف یکبار مصرف از بروز و شیوع بیماری های عفونی جلوگیری می کنند، کارشناسان شیمی و بهداشت محیط ، نظر کاملا مخالفی دارند شاید این ظروف از بروز بیماری های عفونی جلوگیری کنند، چون با یک بار مصرف دور انداخته می شوند، ولی باید توجه داشت که پی وی سی هم منجر به بروز انواع اختلالات گوارشی و ریوی، علاوه بر سرطان و سایر بیماری های غیر واگیر می شود. به طوری که گفته می شود استفاده ازاینگونه ، بیش از 118 نوع بیماری برای مصرف کننده به دنبال دارد اهمیت این موضوع هم زمانی روشن تر می شود که بدانیم ما برای بیماران سرطانی و گوارشی هزیه های بالایی صرف می کنیم، ولی برای بیماری های واگیر داری که قابل کنترل است، مثل تب روده و حصبه، احتیاج به صرف هزینه های بالایی نداریم.

معمولا بیماری های ناشی از این ظروف دیر تشخیص داده می شوند و حتی در صورت تشخیص به راحتی درمان پذیر نیستند، چون مواد شیمیایی روی بدن، انواع و اقسام تاثیرات را دارند. با این حال عوارض ظروف یک بار مصرف تنها به سلامت انسان ختم نمی شوند، چون به عقیده کارشناسان برگشت پذیری این ظروف به محیط بین 100 تا 300 سال طول می کشد.

و از همه مهم تر، اینکه این مواد قابلیت بازیافت دارند. صنعت پتروشیمی سالانه سهمیه ای برای مواد پلیمری در نظر می گیرد که متاسفانه بسیاری از تولیدکنندگان این سهمیه را یا دریافت نکرده و یا کمتر دریافت می کنند و مجبورند از مواد بازیافتی غیربهداشتی برای تولید ظروف استفاده کنند.

با توجه به اینکه چرخه بازیافت نیز در کشور ما چرخه سالمی نیست، به همین علت، این مواد بازیافت شده باعث بروز انواع بیماری های دیگر می شوند،در حالی که خیلی از مردم در هنگام استفاده از این مواد بازیافتی از عوارض آن ها کاملا بی خبرند.

در یک نظر سنجی از مردم تهران دیدگاه مردم از اقشار مختلف جامعه به طور تصادفی بررسی شد و نو ع نگرش جامعه ی آماری نسبت نحوه ی استفاده علت استفاده و دیدگاه آنها در مورد علت استفاده کردن یا نکرده درآنها مشخص شد

توصیه‌هایی برای استفاده از ظروف یکبار مصرف

در واقع ظروف یکبار مصرف با رنگ شفاف، روشن و شیشه‌ای رنگ باید برای مواد غذایی سرد استفاده شوند و تحت هیچ شرایطی نباید برای توزیع مواد غذایی داغ از آنها استفاده کرد و از ظروف یکبار مصرف روشن، شفاف و شیشه‌ای رنگ فقط برای مایعات و مواد غذایی خنک مثل شربت، شیر سرد، آب و سبزیجات استفاده شود. این ظروف برای استفاده از مواد غذایی و آشامیدنی بالای 65 درجه سانتی‌گراد و مواد غذایی چرب ممنوع است چرا که باعث آزاد شدن مونومرها (مواد شیمیایی) می‌شود و این مونومرهای شیمیایی سلامت انسان‌ها را به مخاطره می‌اندازند و سرطان‌زا هستند. بهترین ظروف یکبار مصرف برای استفاده، ظروف یکبار مصرف گیاهی است که به لحاظ بهداشتی و هم زیست محیطی کاملا استاندارد است و در کشور ما به تولید انبوه هم رسیده است.
نباید با وجود ظروف یکبار مصرف گیاهی از ظروف پلاستیکی رنگی برای مصارف تغذیه‌ای استفاده کرد، از آنجا که ممکن است برخی از این ظروف رنگی پلاستیکی، جزو مواد بازیافت باشد، بنابراین باید سعی شود که از ظروف پلاستیکی بی‌رنگ و بهداشتی استفاده شود.
ظروف یکبار مصرف بازیافتی از آنجایی که از میان زباله که آلوده به عفونت‌ها نیز است، جمع‌آوری می‌شوند، ممکن است بیماری‌های خطرناکی را منتقل کند. وجود کیسه‌های ادرار و سرنگ‌ها در برخی زباله‌ها و بازیافت آنها خطر و هشدار استفاده از آنها را دوچندان می‌کند. استفاده از ظروف پلاستیک آلوده، باعث انتقال بسیاری از بیماری‌های عفونی و ویروسی نظیر بیماری‌های هپاتیت، تب روده و آنفلوآنزا می‌شود.

یک نظر سنجی

استفاده مکرر و نادرست از ظروف یکبار مصرف خطرات جدى به دنبال خواهد داشت. برخى از این ظروف در دماى بالا منجر به بروز سرطان در افراد مى‌شود همچنین با ریختن غذاى داغ و چرب در آنها، محیط خوبى براى رشد انواع میکروب‌ها به وجود خواهد آمد. این در حالى است که اغلب مردم از این خطرات و موارد استفاده هر کدام از این ظروف‌ بى‌اطلاع هستند و لازم است اطلاعات مربوط به موارد مجاز استفاده وممنوعیت‌هاى آن به صورت اتیکت روى محصول درج شود. همچنین باید برای مردم روشن ساخت که ظروف یکبار مصرف براى یکبار استفاده ساخته شده‌اند، زیرا در صورت تکرار، شیارهاى بسیار کوچکى که قابل رویت هم نیستند در آنها به وجود مى‌آید که علاوه بر مستعد کردن شخص به عفونت‌هاى دستگاه گوارش به علت آزاد کردن مولکول‌هاى آلى و صنعتى به داخل آب یا غذا، انسان را در معرض انواع سرطان قرار مى‌دهند. از آنجا که خیلى‌ها از بطرى‌هاى یکبار مصرف آب براى تهیه آب خنک از طریق یخ بستن آب استفاده مى‌کنند، این هشدار ضروری به نظر می‌رسد که یخ بستن آب درون بطری‌های یکبار مصرف باعث آزاد شدن مواد سرطان‌زا از جداره بطری خواهد بود. با توجه به این مساله در تحقیقی که توسط مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه ای در سطح شهر تهران انجام شد میزان استفاده ی مردم از این ظروف و میزان آگاهی آن‌ها از مضرات بهداشتی و زیست محیطی استفاده از این ظروف بررسی شد.

دلیل رواج استفاده از ظروف یکبارمصرف از نظر پاسخ‌گویان؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 1، 58 درصد از پاسخگویان راحتی را دلیل استفاده از ظروف یکبار مصرف می‌دانند، 21 درصد عدم نیاز به شستشو 7 درصد ارزانی، 7 درصد سرعت، 3درصد بهداشتی بودن، 3درصد اجبار در محیط کار و 1 درصد نیز در دسترس بودن را دلیل رواج استفاده از ظروف یکبار مصرف عنوان کرده اند

جدول ونمودار شماره 1- توزیع پاسخ‌گویان بر اساس نظر آن‌ها در مورد دلیل رواج استفاده از ظروف یکبار مصرف

دلیل رواج استفاده از ظروف یکبار مصرف

تعداد

درصد

راحتی

683

58

عدم نیاز به شستشو

246

21

ارزانی

83

7

سرعت

82

7

بهداشتی بودن

38

3

اجبار در محیط کار

31

3

در دسترس بودن

14

1

جمع

1177

100

معایب استفاده از ظروف یکبار مصرف از نظر پاسخ‌گویان؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 2، 40 درصد از پاسخ‌گویان مهمترین عیب ظروف یکبار مصرف را سرطان زا بودن آن‌ها می دانند، 26 درصد گفته‌اند استفاده از این ظروف خطرناک است و 2 درصد استفاده از این ظروف را بی‌عیب می دانند.

جدول ونمودار شماره 2- توزیع پاسخ‌گویان بر اساس نظر آن‌ها در مورد معایب استفاده از ظروف یکبار مصرف

معایب استفاده از ظروف یکبار مصرف

تعداد

درصد

سرطان زا

469

40

خطرناک است

309

26

نمی‌دانم

231

20

در صورت استاندارد بی عیب

81

7

مشکلات زیست محیطی

58

5

بی‌عیب

29

2

جمع

100

مهمترین مشکل ظروف یکبار مصرف برای محیط زیست؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، 46 درصد ازپاسخ‌گویان مهمترین مشکل ظروف یکبار مصرف را برای محیط زیست، عدم تجزیه آن‌ها می دانند و 31 درصد ایجاد زباله و 4 درصد نیز در این زمینه هیچ مشکلی نمی‌بینند، 18 درصد از پاسخ‌گویان، پاسخی به این سئوال نداده اند.

جدول و نمودار شماره 3 – توزیع پاسخ‌گویان بر اساس نظر آن‌ها در مورد عنوان مهمترین مشکل ظروف یکبار مصرف برای محیط زیست

مهمترین مشکل ظروف یکبار مصرف برای محیط زیست

تعداد

درصد

عدم تجزیه

543

46

ایجاد زباله

363

31

نمی‌دانم

216

18

هیچ مشکلی

55

4

جمع

1177

100

در مورد اطلاع جامعه ی آماریدر مورد مضر بودن ظروف یکبار مصرف شیمیایی میتوان امیدوار بود اما در این مورد که مردم به طرف استفاده نکردن از این ظروف برونهد باز هم جای شبه وجود دارد (www.tabnak.ir)

افزایش استفاده از ظروف یکبار مصرف

یکی از علل افزایش تولید این ظروف در کشور ارزان بودن آنهاست، به شکلی که برخلاف کشورهای دیگر، دولت برای تولید مواد اولیه این ظروف یارانه پرداخت می‌کند. از سوی دیگر، راحتی و سهولت استفاده از آن و پرداخت نکردن بهای تولید زباله توسط مردم نیز از علل افزایش استفاده از این ظروف است. متاسفانه سنت‌های خوب گذشته در زندگی جدید شهرنشینی فراموش شده است، در حالی که باید در شرایط خاصی از ظروف یکبار مصرف استفاده شود، در کشور ما این ظروف در شرایط عام و خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به طوری که به راحتی این ظروف را می‌توانیم در رستوران‌ها و ادارات و محیط‌های پذیرایی مشاهده کنیم.

لزوم جایگزینی پلیمرهای گیاهی به جای پلیمر های شیمیایی

این روزها استفاده از انواع ظروف یکبار مصرف چنان متداول شده که به سختی می توان دنیای بدون ظروف یکبار مصرف را مجسم کرد.همان طور که شیوه زندگی مردم روز به روز تغییر می کند، فناوری های جدید جایگزین بیشتر کارهای روزمره سنتی می شود. در خانه، محل کار، همایش ها و جلسات علمی و اداری، مجالس عروسی و عزا و افطاری و توزیع نذورات و همه جا

برای پذیرایی از میهمانان و توزیع در مکان های متعدد برای صرف غذا و نوشیدن چای و قهوه، آب و نوشابه از ظروف یکبار مصرف استفاده می شود. این ظروف ظاهرا کاملا بهداشتی و مقرون به صرفه است چون نمی شکند و برای شستشو نیاز به مصرف وقت و هزینه و نیرو، آب و مایع ظر فشویی ندارد علاوه بر آبمیوه فروشی ها، بستنی فروشی ها، پیتزا فروشی ها، سلف سرویس ادارات و دانشگاه ها، پای ظروف یک بارمصرف به میهمانی های خانگی هم باز شده است پیش بینی می شود که تا چند سال آینده ، مصرف بیش از حد پلاستیک و یکبار مصرف های پلاستیکی از سوی بشر منجر به تشکیل یک پوسته پلاستیکی به دور این کره خاکی شود.

مسئولان و کارشناسان، بارها نسبت به استفاده درست از ظروف یک بار مصرف هشدار داده اند؛ با وجود این، استفاده از این نوع ظروف روز به روز افزایش یافته و طبیعتا با افزایش تولید و مصرف آن، احتمال خطا، چه از سوی تولیدکنندگان و چه مصرف کنندگان افزایش می یابد.

آمار ها حاکی از آنند که در حال حاضر سالانه 10 میلیون تن پلاستیک در صنایع بسته بندی استفاده می شوند . در سال 85 در کشور ما 570 هزار تن ظرف یکبار مصرف تولید و مصرف شده است

ظروف یکبار مصرف

در حالی که استفاده از پلاستیک‌ها در بسته‌بندی انواع مواد غذایی در حال حاضر رو به فزونی است و گرایش مردم به سمت ظروف یک بار مصرف افزایش یافته، متخصصان و کارشناسان ذی‌ربط تاکید می‌کنند ظروف یک‌بار مصرف که از منابع نفتی تولید می‌شوند، برای سلامت بدن مضر است. این در حالی است که موسسات بهداشتی در تمام دنیا استفاده از ظروف یک بار مصرف را به جای استفاده از ظروف چند بار مصرف در مدارس، بیمارستان‌ها، رستوران‌ها و ادارات مفید می‌‌دانند. این گرایش روزافزون موجب شده در کشور ما به دلیل ذات ارزان تکنولوژی تبدیل مواد پلاستیکی و بازیافتی به ظروف یک بار مصرف، مراکزی در نقاط مختلف، انباری‌ها، زیرپله‌ای‌ها و… بدون نظارت سازمان‌‌های متولی شکل بگیرند و زباله‌های پلاستیکی را به ظروف یک بار مصرف تبدیل کند.

این در حالی است که معضل پراکنش زباله‌‌های پلاستیکی در جای جای کشور هم یکی از معضلات زیست محیطی است که به گفته کارشناسان این ظروف تا چندین سال در خاک می‌مانند و تخریب‌ناپذیرند. از مشکل زیست محیطی ظروف یک بار مصرف پلاستیکی که بگذریم، به گفته دکتر مهناز قمی، عضو هیات علمی دانشگاه که دکترای شیمی تجزیه دارد، تلاقی مواد غذایی با مواد پلاستیکی به ایمنی، سلامت و حتی طعم غذا لطمه وارد می‌کند.

دکتر قمی تاکید می‌کند: هنگامی که غذای داغ در ظروف پلاستیکی شفاف، رنگی و حتی فومی ریخته می‌شود، بسیاری از گونه‌های سمی پلاستیکی به داخل مواد غذایی رخنه می‌کند و مواد سمی وارد غذا می‌شود. برخلاف تصور عموم ظروف یک بار مصرف اسفنجی (فومی)‌ مواد اسیدی را بیشتر به داخل خود می‌کشد و این ظروف بعد از ریختن مواد غذایی داغ، اسیدی و چرب به تدریج طی زمان دچار کاهش وزن می‌شوند و در واقع مواد سمی به غذا وارد و سپس در بافت چربی بدن ذخیره می‌شود و کم‌‌کم به یک ماده سرطان‌زا تبدیل خواهد شد. مواد سمی تجمع‌یافته در بافت چربی بدن بتدریج موجب خستگی، عصبیت، بی‌خوابی، کم شدن پلاکت‌ها و گلوبین، غیرعادی شدن کروموزوم‌ها و شیوع انواع سرطان‌ها خواهد شد.

بتازگی اتفاق دیگری که در تولید ظروف یک‌بار مصرف افتاده، رنگی کردن این ظروف است که علاوه بر انتقال مواد تشکیل‌‌دهنده پلاستیک، سایر مواد افزودنی شیمیایی را هم به داخل غذا وارد می‌کند و اثرات سوء بیشتری بر سلامت مردم دارد.

تولید پلیمرهای گیاهی از چه سالی مورد توجه قرار گرفت

در دهه ۸۰ میلادی مطالعاتی در زمینه پلیمرهای گیاهی در اروپا و امریکا آغاز شد. در آن زمان بحران نفت وجود داشت و اکثر کشورها به دنبال منابع غیروابسته نفت بودند. در سال ،۲۰۰۱ امریکا به عنوان نخستین تولید کننده انبوه بیو پلیمر (پلیمر طبیعی) شروع به فعالیت کرد، اما در آن زمان پلیمرهای طبیعی تنها به تولید و بسته بندی ظرف یکبار مصرف محدود می شد. در سال ۱۳۸۴ میزان مصرف این ظروف ۵۷۰ هزار تن بوده است که ظرفیت بالایی را از نظر مصرف تشکیل می دهد.

ظروف نشاسته ای

تحقیق روی این نوع پلاستیک به دهه 1970 و آغاز بحران نفت بازمی گردد اما در نهایت آمریکای یها در سال 2002 موفق به تولید انبوه پلیمر های گیاهی شدند و از بهمن ماه 86 محققان ایرانی موفق به تولید این پلیم رها شده و نام ایران به عنوان پنجمین کشور در دنیا که صاحب این فناوری است، ثبت شد. به طور معمول در کشور های صاحب فناوری تولید پلیمر های گیاهی از نشاسته ذرت، سیب زمینی و گندم برای این منظور استفاده می شود. نشاسته به طور طبیعی یک پلیمر گیاهی ضعیف است که خاصیت(هیدروفیلی)آب دوستی دارد .

پس اولین مرحله تولید یک پلیمر قوی از بین بردن این خاصیت است : افزودن اسید های چرب گیاهی چون استاریک اسید و اولئیک اسید باعث می شود تغییراتی در ترکیب اولیه به وجو د آید و با تشکیل گروه استری با زنجیره طویل کربنی، خاصیت آب گریزی ایجاد شود. واکنش ها در درجه حرارت و فشار خاصی انجام می شود و در مراحل بعدی، افزودن ترکیباتی مانند موم عسل،

روغن های گیاهی، گلوتن ( برای حفظ خاصیت چسبندگی) و سلولز خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمر بهبود م ییابد و ترکیب حاصل در دستگاه اکستروژن به گرانول تبدیل می شود. تبدیل گرانول به ورق، مواد تزریقی و فیلمهای نازک محققان را قادر می سازد انواع و اقسام کیسه های پلاستیکی،ظروف پلاستیکی، ظروف یکبار مصرف و … را تولید کنند.

در استفاده از این پلاستیک ها هیچ محدودیتی وجود ندارد و تمام انواع ظروفی که با پلاستی کهای معمو لی ساخته می شود با پلیمر های گیاهی هم قابل تولید است، ضمن اینکه پلیمر های گیاهی از انعطا ف پذیری بیشتری برخوردارند، در مایکروفر قابل استفاد هاند، بر خلاف پلی استایرن که استفاده از آن در دمای بالاتر از 65 درجه مجاز نیست، دمای 90 تا 100 درجه سانت یگراد را به راحتی تحمل می کنند. تجزیه این پلیمر ها در خاک حداکثر 3 تا 6 ماه طول می کشد که بستگی به دما، رطوبت و فشار خاک دارد که میکروارگانیسم های موجود در خاک را تحت تاثیر قرار می دهند. علاوه بر حفظ محیط زیست، حفظ سلامت انسا نها هنگام استفاده از این ظروف اهمیت ویژه ای دارد و از آنجایی که این پلیم رها منشا گیاهی و طبیعی دارند، هیچ ماده سمی و مضری از آنها آزاد نمی شود. عدم وابستگی به منابع نفتی و مصرف کم انرژی برای ساخت ظروف یکبار مصرف گیاهی از دیگر مزایای آن است پلیمرهای گیاهی جهت تولید دمایی در حدود 130 درجه نیاز دارند درحال یکه در پلیمر های معمولی این دما بالای190 درجه است و این اختلاف 60 درجه دما باعث صرفه جویی در بحث انر ژی و در نهایت صرفه جویی مالی زیادی در طول سال می شود.

چه تفاوتی میان تکنولوژیی کشور در تولید این ظروف با تکنولوژی سایر کشورها وجود دارد

امریکا ظروف را از نشاسته ذرت تولید می کند. ایتالیا و انگلستان از نشاسته سیب زمینی استفاده می کنند، ولی ما با توجه به فراوانی نشاسته ذرت در کشور از آن بهره گرفته ایم، ولی تکنولوژی به گونه ای است که می توان از هر نوع نشاسته ای تولید کرد.

نشاسته چه خاصیتی دارد که از آن برای تولید ظروف گیاهی می توان استفاده کرد

نشاسته از نظر خواص فیزیکی یک ماده پلیمر گیاهی ضعیف است. ما این خواص را ارتقا دادیم. نشاسته را که یک ماده آب دوست است به ماده ای آب گریز تبدیل کردیم، در اصل می توان گفت هنر این کار در آب گریز کردن نشاسته است. سپس با افزودن موادی مثل موم عسل، روغن گیاهی و فیبر سلولز و آن را ارتقا دادیم. برای مثال موم عسل باعث براق و نرم شدن آن می شود و فیبر سلولز به آن استحکام می دهد.میزان دمای قابل تحمل توسط این ظروف از ۲۰ درجه تا ۱۰۰ درجهمی باشد. البته تفاوت ظروف گیاهی یکبار مصرف با نوع پلاستیکی در این است که از مایکروفر می توان استفاده کرد.

یک پلیمر با کاربرد های متنوع

بخش عمده کشورهای اروپایی نیز ظروف یکبار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف بسته بندی حاصل از مشتقات نفتی کرده اند. در کشور ما حدود 15 درصد تولید ظروف یکبار مصرف را پلیم رهای گیاهی پوشش می دهند و امید می رود تا پایان سال 87 این رقم به 50 درصد برسد.

اما ظروف یکبار مصرف تنها کاربرد پلیمر های گیاهی نیست. امروزه دیگر محدودیتی برای نوع کالا وجود ندارد و با پلیمرهای گیاهی انواع قطعات ساخته می شود؛ به طوری که در اروپا آنقدر در این زمینه تنوع ایجاد کردند که حتی قطعه ای که برای کاشت توپ گلف در زمین قرار می دهند، دیگر بیرون نمیآورند بلکه خودش در زمین میپوسد .

مثال دیگر کیسه های پلاستیکی بیمارستانی است که دفن آنها آلودگی زاست؛ چرا که در بیمارستا ن ها مهمترین منبع آلودگی کیسه های پلاستیکی است که جهت انتقال لبا س های بیماران و پزشکان به بخش لباسشویی بیمارستان استفاده می شود . در حال حاضر این نایلون ها را با استفاده از پلیمرهای گیاهی تولید میکنند و کیسه ها را به همراه لباس داخل لباسشویی قرار می دهند. این کیسه ها بعد از مدت 10 تا 20 دقیقه در آب حل می شوند .در حال حاضر در ایران قیمت ظروف یکبار مصرف گیاهی تقریبا به اندازه بهای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی است ولی درصورتی که جامعه به سمت استفاده از این ظروف گام بردارد بدون تردید قیمت آ ن بسیار کاهش م ییابد.

البته این محصولات در کشورهای اروپایی به دلیل مزایایی که دارد و تقاضای بسیار برای آنها از ظروف پلاستیکی گران تر است. با تولید پلیمر های گیاهی ایران به انقلاب سبز مصرف یکبار مصرف های گیاهی پیوسته است و لذا لزوم بهرهبرداری و حمایت از این صنعت نوین به شدت وجود دارد(www.irandoe.org).

ظروف گیاهی و عوارض

ظروف یک بار مصرف گیاهی نه تنها عوارضی ندارد، بلکه پس از حداکثر 6 ماه نیز تجزیه می شود. با دستیابی به فناوری ساخت این ظروف، ایران پس از کشورهای آمریکا، انگلیس، آلمان و ایتالیا، پنجمین کشور جهان و اولین کشور آسیایی در کسب این موفقیت و ورود به عرصه انقلاب سبز جهانی محسوب می شود گزارش های متعدد علمی نشان داده است که ظروف یک بار مصرف پلاستیکی معمول در ایران باعث ایجاد انواع سرطان ها و حتی انتقال مواد خطرناک از طریق ژن ها از نسلی به نسل دیگر می شود ضمن این که ظروف یاد شده تا حدود 300 سال نیز قابل تجزیه نمی باشد و در طبیعت باقی می ماند. وزارت بهداشت نگهداری ، حمل و بسته بندی غذا در ظروف پلاستیکی پلی استایرنی را ممنوع اعلام کرده است زیرا استفاده از این ظروف برای نگهداری مواد غذایی و نوشیدنی های با دمای بالای 65 درجه سانتی گراد ، سبب آزاد شدن مواد خطرناک سرطان زا می شود.

ایران متاسفانه جزو معدود کشورهای جهان در استفاده بیش از حد از ظروف یک بار مصرف پلاستیکی پلی استایرنی است که امیدواریم به زودی این ظروف جایگزین ظروف گیاهی شود. فناوری استفاده از بیومرهای گیاهی ( پلیمرهای زیستی گیاهی ) برای تولید ظروف یک بار مصرف توسط محققان ایرانی بومی شده و با عنوان « سنتز و تولید انبوه پلیمرهای گیاهی تهیه شده از نشاسته ذرت » به ثبت رسیده است. ما پس از 3 سال مطالعه و تحقیق به این فناوری دست یافتیم و علاوه بر فرمولاسیون ترکیبات و مواد لازم، ماشین آلات و تجهیزات مورد استفاده در این بخش را نیز خود طراحی کرده ایم. در سال 85 بالغ بر 570 هزار تن ظرف یک بار مصرف پلاستیکی (ساخته شده از پلی استایرن) مورد استفاده قرار گرفت. باتوجه به مشکلات زیست محیطی ظروف پلاستیکی تولید شده از ترکیبات نفتی از جمله باقی ماندن آن در خاک به مدت 300 سال و نیز مخاطراتی که برای سلامت انسان به همراه دارد مانند سرطان زایی و حتی بروز تغییرات ژنی که به نسل های بعد نیز انتقال پیدا می کند، محققان ایرانی تصمیم گرفته اند همچون کشورهای پیشرفته که به سمت استفاده از مواد زیست تخریب پذیر بی خطر برای انسان رفته اند، در این راستا اقدام کنند. کار روی پلیمرهای گیاهی در جهان از سال 1970 و در زمان بحران نفت آغاز شد، در آن زمان کشورهای پیشرفته به فکر استفاده از موادی برای بسته بندی افتادند که وابسته به نفت و مشتقات آن نباشد ، بنابراین پلیمرهای گیاهی ساخته شده با ترکیباتی مانند سیب زمینی، ذرت و گندم مورد آزمایش قرار گرفت این پلیمرهای هیدروکربنی دارای خواص ضعیف پلیمری است که با تغییر و اصلاح آن ها می توان به ویژگی های پلیمرهای نفتی رسید. در حال حاضر در آمریکا تمام رستوران های زنجیره ای معروف از ظروف بسته بندی گیاهی استفاده می کنند. بخش عمده کشورهای اروپایی نیز ظروف یک بار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف بسته بندی حاصل از مشتقات نفتی کرده اند. شکل و ظاهر این ظروف کاملا مشابه ظروف پلاستیکی است با این تفاوت که زیست تخریب پذیر است.

در مورد ظروف یک بار مصرف پلاستیکی ( پلی استایرن ) می توان گفت: پلی استایرن بیش از 300 سال برای تجزیه و بازگشت به طبیعت زمان لازم دارد. از سوی دیگر تمام محققان به این نتیجه رسیده اند که استفاده از این ظروف برای مواد غذایی گرم و داغ از نظر بهداشتی به هیچ عنوان مناسب نیست چون ظروف پلی استایرن همیشه مقداری استایرن آزاد در ترکیبات پلیمری خود دارد که فوق العاده سمی و سرطان زاست. زمانی که ظرف استایرن با مواد غذایی گرم و داغ و به ویژه چرب تماس پیدا می کند، استایرن آزاد آن وارد ماده غذایی می شود. البته باید توجه داشت که آب جوش نیز باعث جدا شدن استایرن آزاد از ظرف و ورود آن به آب می شود اما تماس این ظروف با غذای چرب و داغ باعث ورود تمامی استایرن های آزاد موجود در ظرف به ماده غذایی می شود و افرادی که به طور مستمر از غذاهای درون این ظروف استفاده می کنند، دچار بیماری های خطرناکی از جمله سرطان می شوند. انستیتو سرطان فرانسه میزان سرطان زایی ظروف پلی استایرنی را از درجه 3 به درجه 2 کاهش داده یعنی آن ها را مواد خطرناک اعلام کرده است. به گفته این محقق، ظروف یک بار مصرف فوم و غیر فوم موجود در کشور دارای استایرن آزاد است، بنابراین استفاده از این ظروف ، خطرات بسیار زیادی برای سلامتی انسان دارد.

مزایای ظروف یکبار مصرف گیاهی

تجزیه ظروف یک بار مصرف گیاهی برای بازگشت به طبیعت حداکثر 6 ماه به طول می انجامد که پس از تجزیه نیز باعث حاصلخیزی خاک می شود . از سوی دیگر در ظروف یک بار مصرف گیاهی از آن جایی که مواد اولیه به کار گرفته شده برای ساخت ، طبیعی و گیاهی است بنابراین حتی اگر غذا یا نوشیدنی داغ در آن ریخته شود، هیچ مشکلی ایجاد نمی کند و عوارضی هم ندارد . مصرف کم انرژی برای ساخت ظروف یک بار مصرف گیاهی از دیگر مزایای آن است که باعث صرفه جویی در مصرف انرژی کشور می شود . این ظروف مورد تایید وزارت بهداشت است و به همین دلیل این وزارت خانه در گام اول به سازمان ها و ادارات توصیه کرده است که ظروف ساخته شده از پلیمرهای گیاهی را جایگزین ظروف پلاستیکی کنند. استفاده از ظروف گیاهی در سطح آمریکا و اروپا و حتی آسیا به سرعت در حال گسترش است. چند مزیت عمده می توان برای آنها ذکر کرد.

1-نخستین مزیت مربوط به پاکیزه نگه داشتن محیط زیست است. ظروف یکبار مصرف پلاستیکی از ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال باقی مانده و سپس به چرخه طبیعت برمی گردند. این مسئله باعث شد تا اتحادیه اروپا اعلام کند پوسته پلاستیکی در حال فرا گرفتن پوسته کره زمین است و به علت افزایش مصرف، روز به روز بر این ضخامت افزوده می شود و فضاهای موجود که لازمه کشاورزی و ساختمان سازی و سکونت است، به این علت نابود می شود. در حالی که ظروف گیاهی پس از شش ماه، به خاک تبدیل می شوند. در مقایسه می بینیم این مدت زمان خیلی کوتاه است حتی بعضی از کشورهای اروپایی این ظروف را پس از مصرف به عنوان خوراک به دام می دهند.

2-مزیت دیگر به سلامت و بهداشت جامعه برمی گردد پلاستیک ها به صورت ظروف فوم یا ظروف غیر فوم تولید می شوند. ۹۵ درصد این ظروف، از جنس پلی استایرن هستند. در ساختمان پلی استایرن همیشه مقداری استایرن آزاد وجود دارد و باید توجه داشته باشیم استایرن ماده ای نفتی است. استایرن آزاد در تماس با موادغذایی چرب و دمای بالای ۵۰ درجه به راحتی در داخل مواد غذایی آزاد شده و باعث بیماری در بدن می شود.

آیا مزیت های دیگری برای این ظروف وجود دارد

وابسته نبودن به نفت مزیت دیگر پلیمرهای گیاهی است. نوسان قیمت نفت روی قیمت ظروف گیاهی نمی تواند تاثیری داشته و در تولید آن خللی ایجاد کند. مزیت چهارم این ظروف برمی گردد به توسعه بخش کشاورزی، زیرا تولید این ظروف باعث توسعه کشاورزی خواهد شد.

آیا کاربرد این پلیمر گیاهی منحصر به تولید ظروف یکبار مصرف می شود

از این پلیمر گیاهی برای ظروف یکبار مصرف گیاهی، تولید گلدان، فیلم های کشاورزی، البسه یکبار مصرف بیماران و.‎… استفاده می شود. برای مثال در تولید گلدان، نشا را با گلدان گیاهی داخل خاک قرار می دهند که به خاطر آن، هم گیاه کمتر آسیب می بیند هم به طبیعت لطمه ای وارد نمی شود. در تولید البسه یکبار مصرف بیماران نیز می بینیم که لباس آلوده بیمار را دفن می کنند که پوسیده می شود و نیازی به بازیافت آن نخواهد بود.

در حال حاضر در آلمان و ژاپن کیسه های گیاهی تولید شده که لباس آلوده بیمار را در آن قرار می دهند و بدون این که نیاز به تماس با دست و انتقال بیماری باشد، مستقیماً به ماشین لباسشویی بیمارستان منتقل می شود پس از چند دقیقه کیسه حل شده و سپس لباس شسته می شود. کاربرد دیگری که اخیراً مورد توجه قرار گرفته در تولید اسباب بازی کودکان است که اسباب بازی های ساخته شده با پلیمر طبیعی پس از تماس با دهان برای سلامت آنها خطرناک نخواهد بود.

توصیه وزارت بهداشت

وزارت بهداشت هم در راستای تامین و حفظ و ارتقای سلامت جامعه بر استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی که دارای مجوز قانونی لازم از این وزارتخانه است، تاکید کرد. به گزارش وزارت بهداشت، ‌درمان و آموزش پزشکی، ظروف یکبار مصرف گیاهی (بر پایه نشاسته ذرت) که بتازگی در کشور تولید شده، هیچ مشکلی برای سلامتی استفاده‌کنندگان ایجاد نمی‌کند و به دلیل طبیعی بودن پلیمرهای آن، زیست تجزیه‌پذیر بوده و باعث تخریب محیط زیست نیز نمی‌شود.

وزارت بهداشت از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مراکز ذی‌ربط درخواست کرده است که به منظور ارتقای سطح سلامت جامعه ترتیبی اتخاذ کنند تا در تمامی مراکز طبخ، تهیه، عرضه و سرو مواد غذایی و آشامیدنی از جمله سلف سرویس‌ ها ، رستوران‌ها، تالارها، پانسیون‌ها و آبدارخانه‌های ادارات از ظروف یک‌بار مصرف گیاهی (بر پایه نشاسته ذرت) که دارای مجوز قانونی نیز از این وزارتخانه است، استفاده شود. استفاده از ظروفیک‌بار مصرفی که از مشتقات نفتی می‌باشد، علاوه بر تهدید سلامتی استفاده ‌کنندگان، به دلیل تجزیه‌پذیر نبودن، سال‌ها در محیط زیست باقی می‌ماند و به عنوان یک آلاینده شیمیایی به زنجیره غذایی انسان برمی‌گردد.

اخیرا برای اولین بار در کشور استفاده از پلیمرهای زیست تجزیه‌پذیر در خاورمیانه و کشورمان شروع شده و با فعال شدن شعبات آن در سراسر کشور، تولید انواع ظروف یک‌بار مصرف بر پایه گیاهی آغاز شده است. وزارت بهداشت، نیز به دلیل مورد تایید بودن این ظروف، استفاده از آن را به عموم توصیه می‌کند.

حمایت از ظروف یکبار مصرف غیر گیاهی

هم‌اکنون 5 هزار کارخانه و کارگاه تولید ظروف یکبار مصرف در کشور وجود دارد، این در حالی است که تنها 300 کارخانه از این تعداد، مجوز تولید این ظروف را دارند و مشخص نیست، مابقی این کارخانه‌ها از چه موادی و چگونه نسبت به تولید این ظروف اقدام می‌کنند.
حدود 5 هزار کارخانه و کارگاه در کشور هم اکنون در حال تولید این ظروف هستند که مجوزی برای تولید نداشته و تولیدات آنها مطابق استاندارد نبوده و فرآیندها و مواد مصرفی آنها نیز مشخص نیست. از سوی دیگر معلوم نیست، در این تولیدات از چه محصولاتی به عنوان مواد اولیه استفاده می‌شود، چرا که بعضا گفته می‌شود در تولید برخی از آنها از مواد خطرناکی مانند سرم و سرنگ استفاده می‌شود.وی با تاکید بر این که متاسفانه استانداردی برای تولید ظروف یکبار مصرف نیز در کشور وجود ندارد، حتی ظروف یکبار مصرفی هم که مجوز تولید دارند، تابع هیچ استانداردی نیستند.
هم‌اکنون ظروف یکبار مصرف پلاستیکی به دلیل یارانه‌ای که دولت در مواد اولیه پتروشیمی آنها می‌دهد، حدود 10 تا 20 درصد ارزان‌تر از ظروف یکبار مصرف گیاهی است، این در حالی است که محصولات گیاهی به دلیل تکنولوژی‌های جدید در تولید آنها، قیمت کمی بالاتر دارند و موجب رونق کشاورزی و اشتغال می‌شوند. به نظر می‌رسد دولت باید در این خصوص به صورت جدی وارد عمل شود. اگر مردم بدانند که ضررهای استفاده از این ظروف چیست، قطعا ظروف گیاهی را جایگزین آنها می‌کنند.

بهره‌برداری ‌از ‌پلیمرهای ‌گیاهی ‌در ‌صنعت ‌باید ‌از ‌دو ‌نقطه‌نظر ‌مورد ‌توجه ‌قرار ‌گیرد:

الف) ‌نقطه‌نظر ‌محیط ‌زیستی: ‌این ‌مواد ‌باید ‌به ‌سرعت ‌در ‌محیط ‌مورد ‌تجزیه ‌قرار ‌گیرند، ‌بافت ‌خاک ‌را ‌بر ‌هم ‌نزنند ‌و ‌به ‌راحتی ‌با ‌برنامه‌های ‌مدیریت ‌زباله ‌و ‌بازیافت ‌مواد ‌از ‌محیط ‌خارج ‌شوند.

ب) ‌نقطه‌نظر ‌صنعتی: ‌این ‌مواد ‌باید ‌خصوصیات ‌مورد ‌انتظار ‌صنعت ‌(از ‌جمله ‌دوام ‌و ‌کارایی) ‌را ‌داشته ‌باشند ‌و ‌از ‌همه ‌مهم‌تر، ‌پس ‌از ‌برابری ‌یا ‌بهبود ‌کیفیت ‌نسبت ‌به ‌مواد ‌معمول، ‌قیمت ‌تمام ‌شده ‌مناسبی ‌داشته ‌باشند. بنابراین ‌تولید ‌پلیمرهای ‌تجدید ‌شونده ‌با ‌بهره‌برداری ‌از ‌کشاورزی، ‌یکی ‌از ‌روش‌های ‌تولید ‌صنعتی ‌پایدار ‌برای ‌منظور ‌دو ‌روش ‌اصلی ‌به ‌شمار ‌می‌رود.

ویژگی ‌بارز ‌پلیمر ‌گیاهی ‌این ‌است ‌که ‌در ‌محیط‌های ‌مختلف ‌در ‌مدت ‌زمان ‌کوتاهی ‌تجزیه ‌می‌شود. ‌به ‌همین ‌سبب ‌دولت ‌طی ‌بخشنامه‌ای ‌به ‌تازگی ‌دستگاه‌های ‌دولتی ‌را ‌به ‌استفاده ‌از ‌ظروف ‌یک‌بار ‌مصرف ‌گیاهی ‌پوسیدنی ‌ملزم ‌ساخته ‌و ‌این ‌موضوع ‌بازار ‌مصرف ‌گسترده‌ای ‌را ‌برای ‌تولید‌کنندگان ‌این ‌محصول ‌بوجود ‌آورده، ‌به ‌نوعی ‌که ‌در ‌حال ‌حاضر ‌بازار ‌مصرف ‌این ‌محصول ‌با ‌نوعی ‌کمبود ‌عرضه ‌مواجه ‌است.

تکنولوژی ‌و ‌فرآیند ‌تولید ‌

گفتیم ‌تولید ‌پلیمرهای ‌زیست ‌تخریب‌پذیر ‌شامل ‌سه ‌مرحله ‌تولید ‌گرانول ‌گیاهی ‌از ‌نشاسته، ‌تولید ‌ورق ‌گیاهی ‌و ‌در ‌پایان ‌تولید ‌انواع ‌ظروف ‌هستند.

‌در ‌این‌جا ‌برخی ‌جنبه‌های ‌فنی ‌این ‌فرآیند ‌بازگو ‌می‌شوند:

‌الف ‌- ‌ ‌فرآیند ‌تولید ‌گرانول ‌گیاهی‌

در ‌این ‌مرحله ‌مخلوط ‌تهیه ‌شده ‌از ‌نشاسته ‌ذرت ‌و ‌مواد ‌افزودنی ‌در ‌میکسر ‌حرارتی ‌به ‌صورت ‌کامپاند ‌یکنواخت ‌و ‌هموژن ‌در ‌می‌آید. به ‌نشاسته ‌ذرت ‌اصلاح ‌شده ‌مواد ‌افزودنی ‌چون ‌موم ‌عسل، ‌اسیدهای ‌چرب ‌گیاهی ‌و ‌بیزوواکس ‌و ‌سلولز ‌و ‌… ‌جهت ‌ارتقای ‌خواص ‌فیزیکی ‌پلیمر ‌چون ‌براقیت، ‌نرمی ‌و ‌مقاومت ‌حرارتی ‌اضافه ‌شده، ‌پس ‌از ‌مخلوط ‌شدن ‌کامل ‌در ‌میکسرهای ‌حرارتی ‌ویژه ‌به ‌صورت ‌گرانول ‌در ‌آمده ‌و ‌به ‌بخش ‌اکستروژن ‌منتقل ‌می‌شود.

ب- ‌فرآیند ‌تولید ‌ورق ‌گیاهی ‌زیست ‌تخریب ‌پذیر

در ‌مرحله ‌بعد، ‌مستربچ ‌تهیه ‌شده ‌در ‌مرحله ‌قبل، ‌ ‌وارد ‌یک ‌اکسترودر ‌خاص ‌با ‌طراحی ‌ویژه ‌مارپیچ ‌و ‌سیلندر ‌مختص ‌پلیمرهای ‌گیاهی ‌شده ‌و ‌پس ‌از ‌اکستروژن ‌کامل ‌از ‌هد ‌دستگاه ‌ (T-Pie)‌به ‌صورت ‌ورق ‌خارج ‌و ‌وارد ‌سیستم ‌کلندر ‌می‌شود. ‌در ‌کلندرها ‌ورق ‌تعیین ‌ضخامت ‌شده ‌و ‌پس ‌از ‌پرس ‌شدن ‌و ‌کاهش ‌دما ‌به‌صورت ‌رول ‌جمع‌آوری ‌می‌شود. ‌رول ‌ورق ‌گیاهی ‌با ‌عرض ‌مناسب ‌بسته‌بندی ‌و ‌آماده ‌ارسال ‌به ‌بخش ‌ترموفرمینگ ‌یا ‌تولید ‌انواع ‌ظروف ‌می‌شود.

ج- ‌تولید ‌انواع ‌ظروف ‌بسته‌بندی ‌زیست ‌تخریب‌پذیر

در ‌این ‌بخش ‌ورق ‌تهیه ‌شده ‌با ‌ضخامت ‌و ‌پهنای ‌معین ‌وارد ‌دستگاه ‌ترمو ‌و ‌وکیوم ‌فرمینگ ‌می‌شود. ‌در ‌این ‌دستگاه ‌ورق ‌در ‌کوره ‌حرارتی ‌ابتدا ‌تا ‌دمای ‌80 ‌درجه ‌سانتیگراد ‌پیش‌گرم ‌و ‌سپس ‌در ‌گرمکن ‌اصلی ‌به ‌دمای ‌حدود ‌120 ‌درجه ‌می‌رسد. ‌سپس ‌ورق ‌نرم ‌شده ‌وارد ‌بخش ‌قالب‌گیری ‌شده ‌و ‌تحت ‌خلا ‌ایجاد ‌شده ‌به ‌فرم ‌قالب ‌در ‌می‌آید ‌و ‌پس ‌از ‌شکل‌پذیری، ‌برش‌خورده ‌و ‌به ‌تعداد ‌مورد ‌نظر ‌در ‌بسته‌ها ‌قرار ‌می‌گیرند. گفتنی است که ضخامت محصولا‌ت می‌تواند از2 / 0 میلی‌متر تا 5 / 2 میلی‌متر باشد و نوع رزینی که برای چاپ روی آنها استفاده می‌شود شبیه به چاپ ظروف پلا‌ستیکی است.

ماشین‌آلات ‌

1- ماشین ‌آلات ‌اصلی ‌خط ‌تولید ‌عبارتند ‌از: ‌

‌2- میکسر ‌حرارتی ‌تولید ‌گرانول ‌گیاهی‌

‌3- اکسترودر ‌دومارپیچه ‌تولید ‌ورق ‌گیاهی‌

‌4- دستگاه ‌وکیوم ‌فرمینگ ‌و ‌تولید ‌ظروف ‌گیاهی ‌تخت ‌مثل ‌بشقاب ‌و ‌سینی ‌

‌5- دستگاه ‌فرمینگ ‌حرارتی ‌و ‌تولید ‌ظروف ‌گود ‌مثل ‌لیوان‌

‌6- دستگاه ‌خشک ‌کن ‌مغناطیسی‌

7- دستگاه ‌پانچینگ‌

8- دستگاه ‌انتقال ‌گرانول ‌به ‌قیف ‌اکسترودر

‌9- دستگاه ‌خردکن ‌و ‌بازیافت ‌ضایعات

10- خط ‌تولید و ‌استانداردها ‌

‌برای ‌مثال ‌ماشین‌آلات ‌یک ‌خط ‌دارای ‌ظرفیت ‌تولید ‌1300‌تن ‌در ‌سال ‌(معادل ‌72 ‌میلیون ‌قطعه ‌) ‌بوده ‌و ‌دارای ‌گواهی ‌نامه ‌ FDA‌آمریکا ‌و ‌گواهی ‌نامه ‌14855 ISO ‌است. ‌بر ‌اساس ‌این ‌استاندارد ‌91 ‌درصد ‌وزنی ‌بخش ‌تجزیه‌پذیر ‌محصولات ‌در ‌طول ‌102 ‌روز ‌تجزیه ‌شده ‌و ‌به ‌طبیعت ‌باز ‌می‌گردد، ‌از ‌لحاظ ‌فیزیکی ‌تا ‌دمای ‌120 ‌درجه ‌سانتی‌گراد ‌مقاومت ‌دارد ‌و ‌هیچ ‌گونه ‌تغییری ‌در ‌شکل ‌ظاهری ‌آن ‌به‌وجود ‌نخواهد ‌آمد. خط ‌تولید ‌این ‌محصول ‌دارای ‌گارانتی ‌یک ‌ساله ‌برای ‌ماشین‌آلات ‌و ‌گارانتی ‌6 ‌ماهه ‌برای ‌بخش ‌الکتریکال ‌و ‌همچنین ‌دارای ‌وارانتی ‌10 ‌ساله ‌ است. ‌

تولید ظروف گیاهی در سال 88 افزایش می‌یابد

استفاده‌ از‌ ظروف‌ تجزیه‌پذیر‌ در‌ ایران‌ تاکنون‌ آن‌طور‌ که‌ باید‌ مورد‌ توجه‌ مردم‌ قرار‌ نگرفته‌ است.‌ هم‌اکنون‌ تعداد‌ انگشت‌شماری‌ از‌ واحدهای‌ تولیدی‌ از‌ جمله‌ کیمیا‌ شیمی‌ زنجان‌ هستند‌ که‌ ظروف‌ تجزیه‌پذیر‌ گیاهی‌ را‌ تولید‌ می‌کنند. شرکت‌ هواپیمایی‌ کشور،‌ شرکت‌های‌ خودروسازی،‌ شهرداری‌ تهران‌ و‌ شرکت‌های‌ تابعه‌ شرکت‌ نفت،‌ از‌ اصلی‌ترین‌ مصرف‌کنندگان‌ این‌ نوع‌ محصولات‌ به‌ شمار‌ می‌آیند.

تولیدات‌ چند‌ واحدی‌ که‌ در‌ حال‌ حاضر‌ مشغول‌ به‌ فعالیت‌ هستند،‌ پاسخگوی‌ نیاز‌ مصرف‌ کشور‌ نیست‌ و‌ با‌ شناخته‌ شدن‌ و‌ مصرف‌ آنها‌ در‌ میان‌ مردم،‌ ظرفیت‌ تولید‌ این‌ محصولات‌ باید‌ در‌ کشور‌ بیشتر‌ شود. در‌ حال‌ حاضر‌ در‌ چند‌ شهر‌ ایران‌ از‌ جمله‌ مشهد‌ و‌ اصفهان،‌ سرمایه‌گذاری‌ قابل‌ توجهی‌ برای‌ خرید‌ و‌ راه‌اندازی‌ خطوط‌ تولید‌ این‌ نوع‌ ظروف‌ انجام‌ شده‌ است‌ که‌ تا‌ سال‌ 88‌ تولید‌ ظروف‌ تجزیه‌پذیر‌ گیاهی‌ را‌ به‌ طور‌ جدی‌ آغاز‌ خواهند‌ کرد(iraniangovah.blogfa.com).

نتیجه گیری و پیشنهاد:

گرچه ظروف یک‌بار مصرف گیاهی که عمدتا از نشاسته ذرت و گندم تهیه می‌شوند، کمی گران‌تر هستند، اما مردم باید برای سلا‌متی خود به سمت استفاده از این‌گونه ظروف بروند. از آنجا که ظروف زیست تخریب پذیر قابلیت تجزیه سریع در خاک را دارند، این‌گونه مواد اثرات سوء زیست‌محیطی نیز ندارند. از آنجا که در ظروف یکبار مصرف گیاهی بین ماده غذایی و ظرف برهم کنش وجود ندارد، بنابراین می‌توان از آنها برای انواع غذاها و مایعات گرم و حتی روغنی استفاده کرد. در ظروف یکبار مصرف گیاهی به دلیل ماهیت مواد تشکیل‌دهنده گیاهی و عمدتا نشاسته مواد سمی شیمیایی وارد غذا نمی‌شود و سلامت افراد را تهدید نمی‌کند، ضمن آن که از آنجا که این ظروف در خاک و طی مدت حداکثر 6 ماه مانند برگ گیاهان پوسیده می‌شوند و به چرخه طبیعت برمی‌گردند، مشکلات یست‌محیطی پلاستیک‌ها را نیز ندارد

کارشناسان امر غذا و دارو، استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی را بدلیل برخورداری از مزایای خوب سلامت به تمامی خانواده‌هاو صنوف توصیه می‌کنند. به اعتقاد آنان زمان برگشت ظروف پلاستیکی یکبار مصرف به طبیعت ‪۳۰۰تا ‪۵۰۰سال می‌کشد، امااین زمان برای ظروف یک بار مصرف گیاهی پنج تا شش ماه بدون هیچ آسیب زیست محیطی می‌باشد.

ظروف یک بار مصرف گیاهی از نشاسته ذرت اصلاح شده تهیه شده است و باید با فرهنگ‌سازی جای ظروف قبلی را بگیرد. این ظروف عاری از هر گونه اثرات مضر و عکس‌العمل‌های شیمیایی در تماس با مایعات و غذاهای داغ و مقاوم در برابر حرارت است. ظروف یک بار مصرف پلاستیکی کمتر از این مزایا برخوردار است، انتظار می‌رود با توجه به مزایای ظروف گیاهی دستگاههای دولتی، خصوصی، بیمارستانها و دیگران برای حمل مواد غذایی کارکنان خود از این ظروف استفاده کنند.

مسوولان دستگاهها و دیگر اقشار نباید به بهانه گرانی و نداشتن صرفه اقتصادی از تهیه این ظروف امتناع کنند، در حالی که هزینه تهیه این ظروف بسیار ارزانتر از هزینه درمانی و تهیه تجهیزات پزشکی برای ناشی از استفاده از ظروف نامناسب می‌باشد.

ارتقا ایمنی و سازش با محیط زیست از جمله علل اصلی در ترغیب و تشویق مصرف‌کنندگان به تهیه این ظروف می‌باشد. مواد به کار برده شده در این ظروف فاقد عکس‌العمل شیمیایی که باعث بروز بیماری‌های اختلالات عصبی و خونی می‌شود، است. این ظروف در تهران، مازندران، زنجان و سمنان تولید و مصرف می‌شود، با توجه به اینکه یک چهارم کارخانه‌های تولید ظروف پلاستیکی کشور در استان اصفهان می‌باشد، می‌توان با تغییر مواد تولید، تولید و مصرف این ظروف را به مرحله انبوه رساند.

با توجه به این مهم که ‪۱۲سال طول کشید تا استفاده از ظروف یک بار مصرف در بین مردم با توجه به‌اطلاع‌رسانی‌ها و توصیه‌های بهداشتی نهادیه شد، انتظار می‌رود، استفاده از این ظروف هم با توجه به اطلاع رسانی های گسترده قبل از هر گونه برخورد قانونی در کمترین زمان انجام بگیرد.